Aðlögun lífvera að vetri
Markmið þessa verkefnis er að nemendur kynni sér hvernig lífverur aðlaga sig að vetri og þeim breyttu aðstæðum sem verða þegar kólnar í veðri. Heppilegast er að vinna verkefnið þegar nemendur hafa fengið undirbúningsfræðslu frá kennara.
Hægt er að skoða þegar rjúpa breytir litum og fer úr sumarbúningi yfir í vetrarbúning, en hins vegar gæti reynst þrautin þyngri að ná góðum myndum af þeim. Auðveldara og nærtækara er að nemendur kynni sér þær breytingar sem verða á trjám er nær dregur vetri í nærumhverfi skólans.
Þetta verkefnið felst í því að nemendur taka ljósmyndir og raða þeim inn í myndvinnsluforritið iMovie í spjaldtölvu sem svo útbýr myndband úr ljósmyndunum. Þannig verður til nokkurs konar myndasaga í líffræði. Áður en sú vinna hefst er heppilegast að kennari sýni dæmi um (eigið) myndband og nemendur fái að spreyta sig á iMovie forritinu til að læra á það.
Áður en farið er af stað (eftir að nemendur hafa fengið fræðslu):
1. Kennari útskýrir verkefnið fyrir nemendum og sýnir þeim (eigið) myndband.
2. Nemendur taka 3-5 ljósmyndir, hlaða þeim inn í iMovie forrit og læra á forritið með því að „fikta“ og útbúa tilraunamyndband.
3. Nemendur gera handrit (uppkast) svo þeir viti að hvaða myndefni þeir ætla að leita utandyra. Mikilvægt er að ljósmyndirnar sýni vel þær breytingar sem verða á umhverfinu.
Vettvangsferð:
4. Nemendur finna heppilegt myndefni í nærumhverfi skólans og taka 10-15 nærmyndir af trjám, trjágreinum og laufblöðum.
Eftirvinnsla í skólastofu:
5. Nemendur hlaða ljósmyndunum inn í iMovie forrit og færa þær sem þeir ætla að nota í forritið, en vera kann að nemendur þurfi að fara aftur á stjá til að taka nýjar (betri) ljósmyndir.
6. Nemendur sýna myndböndin sín (bíó J).
Hægt er að vinna áfram með námsþáttinn á margvíslegan hátt, t.d. með því að spyrja rannsóknarspurninga líkum þessum sem nemendur leita síðan svara við: Hvers vegna breyta laufblöð um lit? Hvers vegna fella ekki öll tré lauf?
Hvers vegna breyta laufblöð um lit? Mögulegt svar:
Tré byrja að undirbúa sig fyrir veturinn um mitt sumar með því að safna saman næringarforða og geyma í stofni sínum, rótum og brumi. Er nær dregur hausti hægja tré smátt og smátt á lífsstarfssemi sinni og breyta frumustarfsseminni, sem gerir þau frostþolnari og einnig hætta þau að framleiða litarefni. Græni litur laufblaðanna, blaðgrænan, er mjög mikilvægt efni sem með ljóstillífun framleiðir og geymir mikilvæg næringarefni, s.s. nitrið og magnesíum. Blaðgrænan brotnar fyrst niður og fara næringarefnin í vetrargeymslu í stofni, greinum og rótum trésins. Þegar kólna fer og græni liturinn hverfur verða aðrir litir sýnilegri, s.s. gulur, appelsínugulur og rauður, allt eftir því hvernig blaðgrænan brotnar niður, hver efnasamsetning trésins er, birtu og hitastigi. Að lokum fella trén laufblöðin og verða þá oft dekkri litir áberandi, s.s. brúnn og svartur.
Hvers vegna fella ekki öll tré lauf? Mögulegt svar:
Greni- og barrtré eru dæmi um tré sem ekki fella laufblöð að hausti. Laufblöð þeirra, nálarnar, eru í raun og veru upprúlluð laufblöð, sem eru bæði þykkari, betur varin og með annarri lögun en laufblöð lauftrjáa. Þær standast einnig betur vetrarhörkur frá náttúrunnar hendi vegna þeirra efnabreytinga sem verða í trjánum. Þau eru frostþolnari og breyta lífsstarfssemi sinni þannig að þau þoli betur veturinn um leið og þau safna forða fyrir vorkomuna. Frumuvökvi þessara trjá myndar eins konar frostlög sem ver bæði nálarnar og brumið, á meðan lauftré sem fella lauf þurfa einungis að verja brumið.
Áfram má vinna með námsþáttinn með því að skoða hvernig aðrar lífverur í nærumhverfi skólans aðlaga sig að vetri. Áður var minnst á vetrarbúning rjúpu og svo geta nemendur sem búa á sveitabæjum nálægt Hveragerði skoðað litabreytingar (vetrarhár) hesta, og/eða annara dýra í sínu nærumhverfi, s.s. fugla, dýra sem leggjast í hýði, breyta um lit eða breyta hegðunarmynstri sínu.
Til þess að vinnan verði markviss þarf að undirbúa verkefnin vandlega og kynna þau skilmerkilega fyrir nemendum, skilgreina hvaða atriði á að leggja áherslu á, hvert vinnuferlið er, hvernig námsmati er háttað o.s.frv.
Ég tel að nemendur muni taka svona vinnubrögðum fegins hendi, bæði vegna þess að þeir njóta þess að vinna með dýr og aðrar lífverur, en ekki síður vegna þess að þeir eru mjög spenntir fyrir notkun alls kyns margmiðlunartækni. Svona vinna er ekki of erfið, því iMovie er sem dæmi afar auðvelt að læra á.
Ólafur Jósefsson
Markmið þessa verkefnis er að nemendur kynni sér hvernig lífverur aðlaga sig að vetri og þeim breyttu aðstæðum sem verða þegar kólnar í veðri. Heppilegast er að vinna verkefnið þegar nemendur hafa fengið undirbúningsfræðslu frá kennara.
Hægt er að skoða þegar rjúpa breytir litum og fer úr sumarbúningi yfir í vetrarbúning, en hins vegar gæti reynst þrautin þyngri að ná góðum myndum af þeim. Auðveldara og nærtækara er að nemendur kynni sér þær breytingar sem verða á trjám er nær dregur vetri í nærumhverfi skólans.
Þetta verkefnið felst í því að nemendur taka ljósmyndir og raða þeim inn í myndvinnsluforritið iMovie í spjaldtölvu sem svo útbýr myndband úr ljósmyndunum. Þannig verður til nokkurs konar myndasaga í líffræði. Áður en sú vinna hefst er heppilegast að kennari sýni dæmi um (eigið) myndband og nemendur fái að spreyta sig á iMovie forritinu til að læra á það.
Áður en farið er af stað (eftir að nemendur hafa fengið fræðslu):
1. Kennari útskýrir verkefnið fyrir nemendum og sýnir þeim (eigið) myndband.
2. Nemendur taka 3-5 ljósmyndir, hlaða þeim inn í iMovie forrit og læra á forritið með því að „fikta“ og útbúa tilraunamyndband.
3. Nemendur gera handrit (uppkast) svo þeir viti að hvaða myndefni þeir ætla að leita utandyra. Mikilvægt er að ljósmyndirnar sýni vel þær breytingar sem verða á umhverfinu.
Vettvangsferð:
4. Nemendur finna heppilegt myndefni í nærumhverfi skólans og taka 10-15 nærmyndir af trjám, trjágreinum og laufblöðum.
Eftirvinnsla í skólastofu:
5. Nemendur hlaða ljósmyndunum inn í iMovie forrit og færa þær sem þeir ætla að nota í forritið, en vera kann að nemendur þurfi að fara aftur á stjá til að taka nýjar (betri) ljósmyndir.
6. Nemendur sýna myndböndin sín (bíó J).
Hægt er að vinna áfram með námsþáttinn á margvíslegan hátt, t.d. með því að spyrja rannsóknarspurninga líkum þessum sem nemendur leita síðan svara við: Hvers vegna breyta laufblöð um lit? Hvers vegna fella ekki öll tré lauf?
Hvers vegna breyta laufblöð um lit? Mögulegt svar:
Tré byrja að undirbúa sig fyrir veturinn um mitt sumar með því að safna saman næringarforða og geyma í stofni sínum, rótum og brumi. Er nær dregur hausti hægja tré smátt og smátt á lífsstarfssemi sinni og breyta frumustarfsseminni, sem gerir þau frostþolnari og einnig hætta þau að framleiða litarefni. Græni litur laufblaðanna, blaðgrænan, er mjög mikilvægt efni sem með ljóstillífun framleiðir og geymir mikilvæg næringarefni, s.s. nitrið og magnesíum. Blaðgrænan brotnar fyrst niður og fara næringarefnin í vetrargeymslu í stofni, greinum og rótum trésins. Þegar kólna fer og græni liturinn hverfur verða aðrir litir sýnilegri, s.s. gulur, appelsínugulur og rauður, allt eftir því hvernig blaðgrænan brotnar niður, hver efnasamsetning trésins er, birtu og hitastigi. Að lokum fella trén laufblöðin og verða þá oft dekkri litir áberandi, s.s. brúnn og svartur.
Hvers vegna fella ekki öll tré lauf? Mögulegt svar:
Greni- og barrtré eru dæmi um tré sem ekki fella laufblöð að hausti. Laufblöð þeirra, nálarnar, eru í raun og veru upprúlluð laufblöð, sem eru bæði þykkari, betur varin og með annarri lögun en laufblöð lauftrjáa. Þær standast einnig betur vetrarhörkur frá náttúrunnar hendi vegna þeirra efnabreytinga sem verða í trjánum. Þau eru frostþolnari og breyta lífsstarfssemi sinni þannig að þau þoli betur veturinn um leið og þau safna forða fyrir vorkomuna. Frumuvökvi þessara trjá myndar eins konar frostlög sem ver bæði nálarnar og brumið, á meðan lauftré sem fella lauf þurfa einungis að verja brumið.
Áfram má vinna með námsþáttinn með því að skoða hvernig aðrar lífverur í nærumhverfi skólans aðlaga sig að vetri. Áður var minnst á vetrarbúning rjúpu og svo geta nemendur sem búa á sveitabæjum nálægt Hveragerði skoðað litabreytingar (vetrarhár) hesta, og/eða annara dýra í sínu nærumhverfi, s.s. fugla, dýra sem leggjast í hýði, breyta um lit eða breyta hegðunarmynstri sínu.
Til þess að vinnan verði markviss þarf að undirbúa verkefnin vandlega og kynna þau skilmerkilega fyrir nemendum, skilgreina hvaða atriði á að leggja áherslu á, hvert vinnuferlið er, hvernig námsmati er háttað o.s.frv.
Ég tel að nemendur muni taka svona vinnubrögðum fegins hendi, bæði vegna þess að þeir njóta þess að vinna með dýr og aðrar lífverur, en ekki síður vegna þess að þeir eru mjög spenntir fyrir notkun alls kyns margmiðlunartækni. Svona vinna er ekki of erfið, því iMovie er sem dæmi afar auðvelt að læra á.
Ólafur Jósefsson